اورامانات منطقه‌ای در شمال و شمال غربی استان کرمانشاه و شامل شهرستان های روانسر، جوانرود، پاوه و ثلاث باباجانی است که در مجموع حدود ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد؛ روانسر ۴۷ هزار نفری در ۶۰ کیلومتری شهر کرمانشاه دروازه ورودی و پاوه در ۱۲۰ کیلومتری مرکز استان نقطه پایانی این منطقه طبیعی بکر است.

بخشی از اورامانات نیز در شهرستان های مریوان، سروآباد و کامیاران در استان کردستان واقع شده و بخش دیگری از آن نیز در استان حلبچه عراق است.

واژه هورامان یا اورامان از ۲ بخش هورا به معنی اهورا و مان به معنای خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده و در واقع به معنای سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا است.

برنامه حساب‌شده برای تحول اورامانات

قدمت تاریخی، طبیعت بکر و زیبایی شگفت انگیز اورامانات کرمانشاه این منطقه را به یکی از مهمترین ظرفیت های گردشگری استان کرمانشاه تبدیل کرده است؛ استانی که خود با داشتن چهار هزار و ۲۰۰ اثر ثبت شده ملی، یک اثر جهانی و ده ها اثر گردشگری و مذهبی سحرانگیز، از مدعیان حوزه گردشگری کشور است.

گرچه هنوز منطقه اورامانات به خوبی به گردشگران داخلی و خارجی معرفی نشده اما زیبایی های چشم نواز آن همواره میزبان انبوهی از مسافران بوده و تردد قابل توجهی در این منطقه وجود داشته است.

مدیریت ارشد استان هم برای شکوفایی این استعدادها و توسعه اقتصادی آن، «برنامه حساب‌شده‌ای» را طی ۲ سال گذشته در دستور کار قرار داده است: «ثبت جهانی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات»؛ برنامه ای که بخش قابل‌توجهی از بودجه استان را از آن خود کرده است.

دومین نشان جهانی بر سینه کرمانشاه

زمزمه ثبت جهانی منطقه اورامانات از سالها پیش مطرح بود اما تا سال ۱۳۹۸ هیچ اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفت تا اینکه هوشنگ بازوند، استاندار کرمانشاه ۱۳ مرداد ۹۸ در نامه به رییس جمهوری از دکتر حسن روحانی خواست که ثبت جهانی اورامانات را در اولویت معرفی به یونسکو قرار دهد.

با پیگیری ها و رایزنی های بعدی، رییس جمهوری متقاعد شد و به رییس سازمان میراث فرهنگی کشور دستور داد که پرونده ثبت جهانی اورامانات را در اولویت ارسال به یونسکو قرار دهد؛ رویدادی که امیدها به تحول و توسعه پایدار اورامانات و استان کرمانشاه را زنده کرد.

کمتر از سه ماه بعد بود که بازوند اعلام کرد: یونسکو پرونده ثبت ‌جهانی اورامانات را دریافت کرده ‌است.

موفقیت کرمانشاه در ثبت منطقه اورامانات به نام خود در حالی بود که مسوولان استان کردستان هم با تمام توان در تلاش بودند تا این موفقیت را از چنگ کرمانشاه بیرون بکشند اما در نهایت این نشان بر سینه کرمانشاه نشست.

محدوده اورامانات کجاست؟

محدوده ثبت جهانی منظر طبیعی اورامانات شامل یک گستره ۳۰۳ هزار هکتاری با ۷۰۰ روستا، ۳۰۰ سکونتگاه غیردایم، سه منطقه حفاظت شده و هزار و ۱۰۰ محوطه و آثار تاریخی است.

همچنین این پرونده جشن ها و آیین های منطقه و ثبت بافت ۳۶ روستا را هم در برمی گیرد.

۶۰ درصد این پهنه در استان کرمانشاه و ۴۰ درصد کردستان است.

براساس اعلام اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه از کل مساحت ۳۰۳ هزار هکتاری در انتظار ثبت جهانی، ۱۵۰ هزار هکتار آن را مناطق حفاظت شده تشکیل می دهد.

نظر مثبت ارزیاب یونسکو

پس از ارسال پرونده ثبت اورامانات به یونسکو و و بررسی آن، سرانجام ارزیاب این نهاد جهانی یعنی «حسام مهدی» کارشناس مصری، روز ۳۱ شهریور ۹۹ به کرمانشاه آمد و در یک سفر هشت روزه منطقه اورامانات در استان‌های کرمانشاه و کردستان از جمله روستاها، آیین ها و مکان‌های خاص آن را ارزیابی کرد.

«حسام مهدی» ارزیاب سازمان یونسکو پس از مشاهده ظرفیت های منطقه اورامانات اظهار داشت: اینجا جایی است که ارزش‌های آن خیلی غنی است و مردم هم مشارکت و حضور دارند.

به گفته او، ارتباط مردم اینجا با طبیعت همانند گذشته ادامه دارد و این اقدام و برخورد آنها با طبیعت، با ارزش و تداوم راه گذشته است.

او افزود: معماری منطقه بازتاب دهنده فرهنگ منطقه است و خیلی واضح است معماری این جامعه با طبیعت، فرهنگ غنی آنها را نشان می‌دهد.

اقدامات گسترده؛ از کرمانشاه ۲۰۲۰ تا بوم‌گردی و طرح‌های عمرانی

از این پس تلاش ها برای رفع نواقص و کمبودهای این منطقه به صورت جدی آغاز شد و برنامه ویژه ای برای توسعه زیرساخت های اورامانات کلید خورد.

یکی از مهمترین اقدامات در این زمینه، گرفتن موافقت های لازم برای برگزاری «رویداد بین المللی اکوتوریسم و توریسم روستایی (کرمانشاه ۲۰۲۰)» بود؛ اتفاقی که قرار بود طی چند ماه منطقه اورامانات را به محل تردد مقامات و گردشگران خارجی تبدیل و با معرفی ظرفیت های این منطقه، مسیر ثبت جهانی آن را هموار کند اما شیوع ویروس کرونا این رخداد را به تعطیلی کشاند.

با این حال سایر برنامه ها با قوت ادامه یافت؛ توسعه بوم‌گردی و گردشگری روستایی از مهمترین برنامه هایی بود که طی چند سال اخیر و در راستای توسعه گردشگری بویژه در منطقه اورامانات مورد توجه قرار گرفته و تا جایی پیش رفته که به کمک تسهیلات پرداختی برای ایجاد اقامتگاه های بوم گردی، اکنون زندگی روستایی نه تنها رونق یافته که به یک ظرفیت خوب برای گردشگری و درآمدزایی رسیده است.

رفع مشکلات مجموعه‌های بین‌راهی و اقامتی هم از دیگر اقداماتی بود که با پیگیری ویژه استاندار کرمانشاه به نتیجه رسید و آنچنان که بازوند خبر داد: همانگونه که در جاده چالوس امکان احداث مجتمع های خدماتی کنار جاده ای داده شده، در اورامانات نیز این امکان مشابه فراهم شده است.

به گفته سید علاالدین حیدری، مسوول پیگیری ویژه استاندار، «پس از سال ها مشکل حریم طرح های گردشگری – اقامتی – رفاهی اورامانات که طبق قانون حریم راه‌ها امکان اجرای آنها برای متقاضیان و سرمایه گذاران ممکن و میسر نبود، با پیگیری و رایزنی های مهندس بازوند، رفع و برای سرمایه گذاری در این‌گونه طرح ها دستور ویژه را از وزارت راه اخذ شد.»

رسمی شدن ۲ مرز مهم و جایگزینی نگاه اقتصادی بجای امنیتی

همچنین پیگیری های مدیریت ارشد استان به رسمی شدن مرزهای شیخ صله در ثلاث باباجانی و شوشمی در پاوه انجامید و مرزنشینان و کوله بران این مناطق را بشدت شادمان کرد؛ موضوعی که به اعتقاد بازوند، «یک فرصت ویژه هم در اختیار مدیران برای توسعه و عمران منطقه گذاشته است.»

بازوند در این باره گفت: تبدیل شوشمی به مرز گردشگری می تواند درآمدهای پایداری را نصیب مردم عادی منطقه کند و در مقایسه با تبادل کالا، توسعه پایدارتری را شکل دهد.

از سوی دیگر با صدور مجوز تردد مسافر از مرز شوشمی، نگاه امنیتی به منطقه اورامانات بسرعت به سمت نگاه اقتصادمحور تغییر جهت داده است. اکنون زیرساخت های صدور گذرنامه و پذیرش مسافر در شوشمی در حال انجام است و تلاش ها برای تصویب رسمی شدن این مرز از سوی وزارت کشور عراق هم ادامه دارد.

سرمایه گذاری صدها میلیاردی

همچنین سرمایه گذاری ها در منطقه اورامانات شدت زیادی پیدا کرد به طوری که براساس گزارش اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه، فقط در بخش گردشگری اورامانات سرمایه‌گذاری های منطقه تاکنون به ۴۴۲ میلیارد تومان رسیده و منجر به اشتغال‌زایی برای هزار و ۱۸۵ نفر شده‌ و تسهیلات داده شده در بخش صنایع دستی هم از مرز ۲۳۴ میلیارد تومان گذشته است.

از ثبت ملی جشن انار تا نوروز

همه این سرمایه گذاری ها هم با هدف تحول زیرساختی و گردشگری در اورامانات کلید زده شده تا در نهایت به ثبت جهانی «منظر فرهنگی تاریخی اورامانات» در فهرست آثار جهانی یونسکو ختم شود.
در این راستا طی ۲ سال گذشته اقدامات متعددی توسط مدیران استان صورت گرفته است از جمله: شناسایی و ثبت یک روستای واجد ارزش تاریخی معماری در فهرست آثار ملی کشور، مرمت بافت روستاهای نجار و شرکان، ایجاد و تجهیز ساختمان اداری پایگاه ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات، نقشه‌برداری سه ‌بعدی ۱۱ روستای واجد ارزش معماری و تاریخی، ایجاد بانک اطلاعات جی‌آی‌اس ابنیه برای روستاها، مطالعات معماری روستاها برای استخراج شاخص‌های معماری خاص منطقه، بازدید وزیر و چهار بار معاون وزیر میراث فرهنگی به همراه مدیرکل پایگاه‌های کشور از منطقه،
بازدید ارزیابان یونسکو از منطقه برای بررسی روند پیشرفت اقدامات انجام‌شده در راستای تهیه پرونده، تهیه و نصب تابلوهای معرفی و کیلومترشمار در روستاهای شاخص منطقه، ثبت بیش از ۱۰ اثر طبیعی و معنوی در فهرست آثار ملی کشور شامل: درخت‌های چنار منطقه شرکان، مراسم انار و رب انارگیری، مراسم نوروز در روستای زردویی و مراسم قربانگاه، انجام مطالعات باستان‌شناسی و مردم شناسی منظر تاریخی منطقه، تهیه اطلس باستان‌شناسی اورامانات و مهم‌ترین موضوع تهیه و تدوین نهایی پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی تاریخی اورامانات و ارسال به یونسکو دیگر اقدام های صورت گرفته بوده است.

توسعه زیرساخت ها

با همه محدودیت های بودجه ای، تقویت زیرساخت های جاده ای هم که همواره از مشکلات بزرگ منطقه اورامانات کرمانشاه بوده، با ایمن سازی، روکش و تعریض آسفالت در دستور کار قرار گرفت و گردنه پرخطری مانند «سیاه طایر» در شهرستان ثلاث باباجانی با احداث تونل در حال ایمن سازی است.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری کرمانشاه ۱۶ بهمن در این باره گفت: اجرای طرح های زیرساختی عامل بسیار مهمی در ماندگاری مردم منطقه اورامانات و جلوگیری از مهاجرت آنان بوده است.

مهرداد سالاری افزود: هم اکنون میزان آمار تصادفات در منطقه اورامانات با وجود شرایط سخت جغرافیایی آن از متوسط استان پایین تر است و حجم اجرای طرح های جاده ای در این منطقه سه برابر دیگر مناطق است.

همچنین تنها طی دهه فجر امسال صدها طرح و پروژه عمرانی با اعتبار نزدیک به ۱۹۰ میلیارد تومان در چهار شهرستان منطقه اورامانات استان کرمانشاه افتتاح شده که می تواند سرعت بیشتری به تکمیل زیرساخت های منطقه بدهد.

براین اساس ٧۴ پروژه با اعتبار ٣٧ میلیارد تومان در شهرستان پاوه، ۶۰ پروژه ۴۰ میلیارد تومان اعتبار در جوانرود، ۸۵ طرح با هزینه ۴۰ میلیارد تومان در روانسر و ۴۵ پروژه با اعتبار ۷۰ میلیارد تومان در شهرستان ثلاث باباجانی به بهره برداری رسیده است.

فرصت طلایی

به گفته استاندار کرمانشاه «دریچه جدیدی برای توسعه و پیشرفت استان‌ کرمانشاه با ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات بازگشایی می‌شود و این اقدام یک یادگاری ماندگار از دولت تدبیر و امید برای این ۲ استان خواهد بود.»

بازوند افزود: اورامانات ظرفیت‌های گردشگری بسیار مطلوبی به لحاظ بافت روستایی و طبیعی دارد و با توجه به وسعت زیادی که این منظر دارد، صنایع‌دستی بسیار ارزشمندی نیز توسط مردم در این مناطق تولید می‌شود.

بازوند اظهار داشت: ثبت جهانی اورامانات یک فرصت طلایی برای توسعه گردشگری منطقه و استان است و باید با تمام توان و با اهتمام جدی و تلاش گسترده از این فرصت بهره گرفت.

او افزود: به جریان افتادن ثبت جهانی منظر طبیعی اورامانات یک هدیه از طرف دولت تدبیر و امید و یک اقدام ماندگار برای نسل های آینده است؛ امروزه همه باید برای انجام اقدامات اضطراری به منظور تسریع و تسهیل در فرآیند ثبت با هم همراه و همدل شوند و به یقین نقش مردم، مسوولین، سازمان های مردم نهاد، دهیاری ها و شورای های روستا بسیار مهم است.

اورامانات متحول شده است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه با بیان اینکه گردشگری اورامانات در دولت تدبیر و امید متحول شده است، گفت: از ابتدای شروع به کار دولت تاکنون بیش از ۴۴۲ میلیارد تومان در طرح های گردشگری اورامانات سرمایه گذاری شده است.

امید قادری افزود: در حالی که تا پیش از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید منطقه اورامانات به لحاظ تاسیسات گردشگری و امکانات زیرساختی برای اسکان مسافرین از حداقل امکانات برخوردار نبود، در این دولت بیش از ۱۰۰ مورد بوم گردی، خانه مسافر، مجتمع های خدماتی بین راهی، رستوران های بین راهی به صورت رسمی به بهره برداری رسیده و ده ها مورد نیز در شرف تاسیس و بهره برداری هستند.

قادری خاطرنشان کرد: اختصاص و هزینه بیش از ۴۰ میلیارد ریال در زیرساخت های گردشگری منطقه از محل اعتبارت استانی در مجموعه های غار قوری قلعه، سراب روانسر، منطقه سفیدبرگ، عایشه دول، سراب هولی و مجتمع های خدمات رفاهی و نیز جدای از این آماده سازی و بهسازی ۱۲ روستای منطقه در راستای تکمیل پرونده ثبت جهانی اورامانات تنها بخشی دیگر از عملکرد دولت در این شهرستان ها بوده است.

او همچنین تصریح کرد: در حوزه صنایع دستی نیز در این مدت ۲ هزار و ۱۷۰ مجوز سه گانه صادر، ۲۸ فروشگاه افتتاح، ۸۰ کارگاه دایر و ۳۸ نمایشگاه صنایع دستی در اورامانات برگزار و بیش از ۲ هزار و ۳۴۰ میلیارد ریال تسهیلات به صنعت گران اورامانات پرداخت شده است.

ایران با ۲۴ اثر جهانی در رتبه یازدهم یونسکو است؛ در غرب ایران فقط «کتیبه داریوش هخامنشی در بیستون» در شهرستان هرسین در شرق کرمانشاه ثبت جهانی شده که امید می رود با ثبت منطقه اورامانات، کرمانشاه دوباره جهانی شود./ایرنا