اقتصاد دیجیتال در دهه‌های اخیر به صورت ویژه مطرح شده و به موازات گسترش تکنولوژی در کشورها رواج یافته است. این موضوع را می‌توان انقلابی جهانی تعریف کرد که یه یک‌شبه رخ نداده بلکه سنگ بنای آن صدها سال قبل بنا نهاده شده و به صورت کلی مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال است که در آن فناوری‌های دیجیتال، اصلی‌ترین عامل ایجاد ارزش برای افراد، سازمان‌ها و جامعه محسوب می‌شوند.

بر این اساس، فناوری‌های دیجیتال نقش مهمی را در ایجاد، توسعه و اداره فعالیت‌های اقتصادی ایفا می‌کنند و به عنوان محوری اصلی برای تبادل اطلاعات، تجارت الکترونیکی، ارتباطات و ایجاد ارزش به کار می‌روند و البته در کنار نقش مهم و تأثیرگذارشان، مزیت‌های بسیاری دارند که از جمله انسان را قادر می‌کند به صورت کارآمد و موثر در دفاتر خانگی خود کار کند، فرصت‌های جدیدی را برای کسب‌ و کارها و کاربران ایجاد کند، دسترسی به محصولات و خدمات را بهبود ببخشد و هزینه‌ها را کاهش دهد.

توجه به این نکته ضروری است که با گسترش فناوری، حوزه جدید به نام کسب و کارهای دیجیتال و نوین ایجاد شده که شکل و شمایل متفاوتی دارد و توسعه اینترنت، کسب و کارهای جدیدی را به وجود آورده است. در این نوع از کسب و کار تمامی مراحل با سرعت و یکپارچگی کامل انجام و در عواملی چون برقراری ارتباط با مشتریان، شناختن بازار هدف برای فروش، آگاهی از فعالیت‌های رقیبان، جذب مشتری و… با سهولت بیشتری انجام می‌شود.

ایران هم در این زمینه غافل نمانده و کسب‌ و کارهای نوینی را در کنار روش سنتی در حوزه گوناگون ایجاد و از آنها به دلیل تأثیر بسیارش در افزایش سهم اقتصاد دیجیتال حمایت می‌کند، به طوری که تسهیلات مناسبی را در اختیارشان قرار داده است که توسعه و ایجاد پلتفرم کتاب‌های الکترونیکی و به صورت کلی نشر دیجیتال بخشی از آن محسوب می‌شود.

درواقع گذر از بخش سنتی کتاب به دیجیتال و توسعه نشر الکترونیکی هم یکی از تحولاتی است که به واسطه اقتصاد دیجیتال و توسعه پلتفرم‌های داخلی چند سالی است مورد توجه قرار گرفته و این امکان را برای مخاطبان فراهم کرده است تا برای مطالعه کتاب مدنظرشان تنها با یک جست‌وجو در اینترنت آن را به سرعت در اختیار داشته باشند.

مزیت‌های متعددی برای نشر الکترونیکی یا دیجیتال بیان می‌شود اما شاید مهم‌ترین آن را بتوان دسترسی به فرصت‌های درآمد آنلاین دانست چون در سال‌های گذشته صنعت تبلیغات دیجیتال از رسانه‌های سنتی پیشی گرفته‌ است. با این حال شاید برخی دنیای نشر دیجیتال را محدود به بخش کتاب‌های دیجیتال بدانند درحالی که مجلات دیجیتال، خبرنامه و روزنامه‌های آنلاین و بروشورهای دیجیتال تنها بخشی از نمونه‌های رایج انتشار دیجیتالی یا الکترونیکی باشد.

گذری بر پیدایش نشر الکترونیکی

برای درک و اطلاع بیشتر از چگونگی ایجاد این حوزه خوب است ابتدا بدانید تولد نشر دیجیتال در دنیا به ۴ ژوئیه ۱۹۷۱، همزمان با شروع پروژۀ گوتنبرگ باز می‌گردد. مایکل هارت، نخستین کسی بود که یک کپی دیجیتالی از اعلامیه استقلال ایجاد کرد و این سند به نخستین نشریۀ دیجیتالیِ جهان تبدیل شد که مردم به این اعلامیه دسترسی رایگان داشتند و آن را با یکدیگر به اشتراک می‌گذاشتند.

طبق آمار statista، تا آوریل ۲۰۲۲، بیش از پنج میلیارد کاربر اینترنت در سراسر جهان وجود داشت که ۶۳.۱ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند؛ از این مجموع، ۴.۷ میلیارد یا ۵۹ درصد از جمعیت جهان، کاربران شبکه‌های اجتماعی بوده‌اند. بنابراین در چنین شرایطی، نشر جهان در سال‌های بیش از پیش به سمت دیجیتالی شدن حرکت کرده است.

اگرچه روند الکترونیکی شدن نشر در ایران از سال‌های گذشته آغاز شده اما بررسی‌ها حاکی از آن است که پس از شیوع بیماری کرونا روند آن تسریع شد. آمار statista  درخصوص درآمد انتشارات دیجیتال در کشورهای منتخب در سراسر جهان در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که آمریکا با ۹,۸۶۷ میلیارد دلار در رتبۀ اول، ژاپن با ۲,۵۲۱ میلیارد دلار در رتبۀ دوم، چین با ۲,۲۰۲ میلیارد دلار در رتبۀ سوم، انگلستان با ۱,۸۴۴ میلیارد دلار در رتبۀ چهارم و فرانسه با ۱,۰۲۸ میلیارد دلار در رتبۀ پنجم قرار دارد. همچنین پیش‌بینی شده بود که درآمد انتشار کتاب الکترونیکی در آمریکا از ۶.۰۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به ۶.۹۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ افزایش پیدا کند.

اما با توجه به توسعه پلتفرم‌های فعال در حوزه کتاب، این موضوع ناشران را وادار به بازنگری در ساختار کسب و کار خود کرده و رفته رفته آنها به دنبال ارزش افزوده‌ای که به این واسطه برای مشتریان و جامعه در جهان دیجیتالی شده رفته‌اند و مدل‌های جدیدی در کسب و کار نشر دیجیتال بوجود آمده است؛ برخی از سایت‌ها و صفحات عرضه‌کننده این نوع کتاب‌ها متعلق به خود ناشران هستند که با هزینه‌ای کمتر از نسخه کاغذی، کتاب را عرضه می‌کنند اما برخی دیگر از این سایت‌ها نیز به طور رایگان و بعضا غیرمجاز شما را به خواندن کتاب‌ها – بی‌آن‌که پولی بپردازید – دعوت می‌کنند. به همین جهت می‌توان گفت در این عصر ادامه زندگی و هویت کسب و کارها، در زیست‌بوم دیجیتال امکان‌پذیر است.

این روزها نمایشگاه کتاب در حال برگزاری است و قطعا بخش زیادی از گردش مالی حوزه نشر در نمایشگاه بین‌المللی انجام می‌شود. اما به اعتقاد کارشناسان نمایشگاه برای تغییر و تاثیر فرهنگ کتابخوانی در جامعه کافی نیست و اگرچه جامعه بزرگی داریم، اما اعداد و ارقام کمی از حوزه نشر و مطالعه دریافت می‌کنیم و ظاهرا این اتفاق به‌ویژه در سال‌های اخیر و با افزایش قیمت کتاب مشهود است.

بر این اساس شاید بتوان گفت که حوزه نشر دیجیتال می‌تواند جایگزین مناسبی برای کتاب کاغذی و کاهش هزینه‌های فرهنگی خانواده‌ها باشد. چرا که نسل جدید با تلفن همراه و تبلت ارتباط بهتری دارد در نتیجه باید در حوزه نشر الکترونیک و کسب و کارهای مرتبط با این حوزه بیشتر کار شود. چون در این مسیر هزینه‌های چاپ و غیره حذف می‌شود و کتاب با هزینه کمتری به دست مخاطب می‌رسد.