پروتئین‌ها از مهم‌ترین مواد غذایی مورد نیاز بدن هستند و نقشی اساسی در ساختار عضلات، اندام‌ها، پوست و مو، و همچنین عملکردهای بیولوژیکی مانند تولید هورمون‌ها و آنزیم‌ها دارند. بنابراین، تأمین کافی و ارزان پروتئین‌ها برای سلامت عمومی جامعه ضروری است. با این حال، آمارها نشان می‌دهد که مصرف سرانه محصولات پروتئینی در ایران طی سال‌های اخیر کاهش یافته است. دلایل متعددی برای این کاهش وجود دارد، اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها، نوسانات شدید قیمتی این محصولات است که بر توان خرید مردم اثر گذاشته است. در نتیجه، دسترسی افراد به این محصولات به ویژه در جوامع کم‌درآمد رو به کاهش است.

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث تغییرات قیمت محصولات پروتئینی شده است، نوسانات ارز است. نرخ ارز در سال‌های اخیر با تغییرات متعددی مواجه بوده و این تغییرات قیمت محصولات پروتئینی را نیز دستخوش نوسان کرده است. به عنوان مثال، پس از حذف ارز ترجیحی واردات نهاده‌ها و محصولات دامی در سال ۱۴۰۱، قیمت محصولاتی مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ و تخم‌مرغ به شدت افزایش یافت و این امر باعث کاهش رفاه عمومی و کاهش قدرت خرید مردم شد. کاهش مصرف محصولات پروتئینی در کنار افزایش قیمت آن‌ها، موضوعی است که نگرانی‌های بسیاری را درباره امنیت غذایی کشور ایجاد کرده است.

در همین راستا، علیرضا علی‌پور، استادیار گروه توسعه روستایی در دانشگاه صنعتی اصفهان، تحقیقی را با هدف بررسی آثار نوسانات نرخ ارز بر قیمت محصولات پروتئینی انجام داده است. در این پژوهش، محقق به تحلیل این موضوع پرداخته‌ که چگونه تغییرات نرخ ارز بر قیمت محصولات پروتئینی تأثیر می‌گذارد و این تأثیرات در مناطق شهری و روستایی ایران چه تفاوت‌هایی دارد.

برای انجام این تحقیق، علی‌پور از داده‌های آماری بین سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۴۰۰ استفاده کرده‌ است. این داده‌ها به بررسی روند تغییرات نرخ ارز و قیمت محصولات پروتئینی در طی این سال‌ها پرداخته اند.

نتایج این تحقیق نشان دادند که نوسانات نرخ ارز تأثیرات متفاوتی بر قیمت محصولات پروتئینی در مناطق شهری و روستایی ایران دارد. به طور خاص، در مناطق شهری، تکانه‌های ارزی به صورت معناداری بر بازار محصولات پروتئینی مانند شیر، پنیر و تخم‌مرغ تأثیرگذار بوده‌اند و باعث نوسانات قیمتی در این بازارها شده‌اند.

در مقابل، در مناطق روستایی، تأثیر نوسانات ارز بر بازارهای محصولات پروتئینی متفاوت بوده است. به عنوان مثال، برخلاف مناطق شهری، نوسانات ارز به صورت مستقیم بر قیمت محصولات پروتئینی مانند گوشت قرمز و مرغ تأثیری نداشته است. اما نکته مهم در مناطق روستایی این است که سرریز نوسان قیمت محصولات پروتئینی در این مناطق عمدتاً در جهت معکوس اتفاق می‌افتد؛ به این معنا که تغییرات قیمت یک محصول در این بازارها باعث نوسانات قیمت سایر محصولات نمی‌شود.

این یافته‌ها نشان می‌دهند که سیاست‌های تنظیم بازار و حمایت از تولیدکنندگان محصولات پروتئینی در مناطق مختلف باید متفاوت باشد. به عنوان مثال، در مناطق شهری که محصولات پروتئینی مانند گوشت دام و طیور بیشتر تحت تأثیر نوسانات نرخ ارز قرار می‌گیرند، توجه ویژه‌ای به حمایت از تولیدکنندگان و تقویت زنجیره‌های تأمین ضروری است. این کار می‌تواند به کاهش نوسانات قیمت و افزایش دسترسی مردم به این محصولات کمک کند. در مقابل، در مناطق روستایی، باید به تقویت بازارهای محلی و افزایش تولید داخلی توجه بیشتری شود تا از وابستگی به نوسانات نرخ ارز جلوگیری شود.

این پژوهش که نتایج آن در فصلنامه «اقتصاد کشاورزی و توسعه» وابسته به مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده اند، نشان می‌دهد که برای تضمین امنیت غذایی و افزایش رفاه عمومی، لازم است سیاست‌گذاری‌ها به سمت حمایت از تولیدکنندگان محصولات پروتئینی و افزایش عرضه این محصولات سوق داده شود.