خانواده، نقش حیاتی در رشد شخصیت و رفتار کودک ایفا می‌کند. تحقیقات نشان داده اند که روش‌های مختلف فرزندپروری می‌توانند تاثیرات عمیقی بر شخصیت و رفتار اجتماعی کودکان داشته باشند. از جمله این روش‌ها، پرورش ذهن‌آگاهانه است که هدف آن افزایش آگاهی و تمرکز والدین بر تعاملات روزمره با فرزندان است. این نوع فرزندپروری به والدین کمک می‌کند تا بدون قضاوت و پیش‌داوری، به لحظه حال توجه کرده و به صورت موثر به نیازها و احساسات کودک پاسخ دهند. از آنجا که کودکان در مراحل حساس رشد خود به توجه و مراقبت خاصی نیاز دارند، استفاده از چنین روش‌هایی می‌تواند در شکل‌گیری شخصیت آنان تاثیر بسزایی داشته باشد.

ذهن‌آگاهی به معنای حضور در لحظه و تجربه واقعیت به شکل خالص و بدون قضاوت است. این مفهوم به تازگی وارد حوزه فرزندپروری شده و به والدینی که با مشکلات روانی یا استرس مواجه هستند، توصیه می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که ذهن‌آگاهی در فرزندپروری می‌تواند به کاهش فشارهای روانی والدین کمک کرده و کیفیت رابطه والدین با فرزندان را بهبود بخشد. این روش همچنین می‌تواند به والدین کمک کند تا بهتر از پس چالش‌های روزمره برآیند و تعاملات مثبت و سازنده‌تری با فرزندان خود داشته باشند.

در همین راستا، دکتر حسن زارعی محمودآبادی، دانشیار روان‌شناسی دانشگاه یزد، با همکاری محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی، پژوهشی را انجام داده است. این تحقیق با هدف شناسایی مولفه‌های تشکیل‌دهنده فرزندپروری ذهن‌آگاهانه صورت گرفت. در این مطالعه، تلاش شده است تا ابعاد مختلفی که می‌توانند بر بهبود تعاملات والدین و فرزندان از طریق ذهن‌آگاهی تاثیرگذار باشند، بررسی و شناسایی شوند.

محققان بدین منظور با والدینی که به کلینیک‌های روانشناسی شیراز مراجعه کرده بودند، مصاحبه‌های موسوم به نیمه‌ساختاریافته انجام دادند. داده‌های به‌دست‌آمده پس از جمع‌آوری، تحلیل و کدگذاری شدند تا الگوهای مشخصی از فرزندپروری ذهن‌آگاهانه استخراج شوند.

یافته‌های این پژوهش نشان دادند که مولفه‌های اصلی فرزندپروری ذهن‌آگاهانه شامل برخورد مناسب با رفتار کودک، تطبیق با سن و ظرفیت کودک، تلاش برای حل مشکلات، خودتنظیمی، و همدلی با فرزند هستند.

والدینی که از این مولفه‌ها استفاده می‌کنند، نه تنها روابط بهتری با فرزندان خود برقرار می‌کنند، بلکه به بهبود رفتارهای اجتماعی و عاطفی کودک نیز کمک می‌کنند. این مولفه‌ها همچنین باعث می‌شوند والدین بهتر بتوانند در شرایط پیچیده و چالش‌برانگیز فرزندپروری، واکنش‌های مناسبی نشان دهند.

در نتیجه‌گیری این پژوهش، محققان به این نکته اشاره کرده اند که استفاده از رویکرد ذهن‌آگاهی در فرزندپروری می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی خانواده‌ها کمک کند. والدینی که به جای تمرکز بر مشکلات و استرس‌های والدگری، به لحظه حال توجه می‌کنند و بدون قضاوت با فرزندان خود تعامل دارند، قادرند روابط عمیق‌تر و سازنده‌تری با کودکان خود ایجاد کنند.

یکی از نکات مهم در این پژوهش، اهمیت خودتنظیمی والدین بود. والدینی که می‌توانند خویشتن‌داری بیشتری در برابر چالش‌ها داشته باشند و با آرامش به مسائل بپردازند، تاثیر مثبتی بر رفتار فرزندان خود می‌گذارند. علاوه بر این، گوش دادن فعال به فرزندان و همدلی با آن‌ها، نقش مهمی در بهبود روابط والد-کودک دارد. از سوی دیگر، ممانعت از قضاوت فرزندان و برخورد مناسب با خطاهای آنان، از دیگر عواملی است که در این پژوهش بر آن تاکید شده است.

این تحقیق همچنین نشان داد که والدین باید بتوانند رفتارهای خود را با ظرفیت‌ها و نیازهای فرزندشان تطبیق دهند. این امر به‌ویژه در مواقعی که کودک با مشکلات رفتاری یا عاطفی مواجه است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. همچنین، بخشش فرزندان و ایجاد فرصت برای جبران اشتباهات، می‌تواند به بهبود ارتباط و اعتماد میان والدین و فرزندان منجر شود.

نتایج این پژوهش در فصلنامه «پژوهش در سلامت روانشناختی» وابسته به دانشگاه خوارزمی منتشر شده اند و پژوهشگران امیدوارند که این دستاوردها بتوانند به عنوان مبنایی برای تدوین برنامه‌های آموزشی در مدارس و مراکز مشاوره‌ای مورد استفاده قرار گیرند. محققان پیشنهاد کرده‌اند که در پژوهش‌های آینده، تاثیر آموزش مولفه‌های فرزندپروری ذهن‌آگاهانه بر بهزیستی روانشناختی والدین و کودکان مورد بررسی دقیق‌تر قرار گیرد.