شاید به نظر برسد صحبت درباره مواد با کودکان زودهنگام است، اما نگرش‌ها و عاداتی که در این سنین شکل می‌گیرند در تصمیم‌گیری آنها در دوران بزرگسالی تأثیرگذارند؛ اگرچه کودکان در این سنین می‌دانند سیگار کشیدن بد است، ولی نمی‌توانند حقایق پیچیده را درباره الکل، توتون و سایر مواد درک کنند و این در حالی است که دوران کودکی فرصتی برای تمرین مهارت‌های تصمیم‌گیری، حل مشکل و مهارت «نه» گفتن نسبت به مصرف مواد است.

گاهی اوقات، ورود مد جدید به فرهنگ، ارزش‌های عجیبی را به ارمغان می‌آورد. در دنیای امروزی، کودکان با پیام‌های دقیق و آشکار درباره الکل، مواد اعتیادآور و سیگار محاصره شده‌اند. فرزندان شخصیت‌های محبوبشان را در تلویزیون با زندگی پرزرق و برق می‌بینند. برای مقابله با تأثیر تلویزیون و رایانه برروی فرزندتان، درصورت فراهم بودن فرصت، او را در تماشای تلویزیون همراهی کنید. با اینترنت آشنا شوید تا احساس لذتی که آنها را به آن جذب می‌کند، تجربه کنید. هر چیز مخرب می‌تواند به یک «تجربه آموزنده» تبدیل شود. همچنین می‌توانید با لوح‌های فشرده یا بازی‌های رایانه‌ای محبوب فرزندتان آشنا شوید.

طبق نظرسنجی به عمل آمده، بیشتر نوجوانان دوست دارند موسیقی را به عنوان فعالیت‌های خارج از مدرسه گوش دهند و اوقاتی از فراغتشان را در روز به این کار اختصاص دهند. از آنجا که گوش دادن به بعضی از موسیقی‌ها ممکن است احساس لذتی را بوجود آورد که نوجوانان را به سمت مصرف مواد سوق دهد، لازم است والدین با افزایش اطلاعات درباره ویژگی‌های انواع موسیقی و اثرگذاری آن بر سلامت روان، در جهت آگاه‌سازی فرزندان، مانع از ایجاد چنین آسیب‌هایی شوند.

کودکان سنین مهدکودک

این سنین فرصت خوبی برای تمرین مهارت‌های تصمیم‌گیری، حل مشکل و مهارت «نه» گفتن است. به طور مثال درباره اینکه چرا فرزندان به غذای سالم نیاز دارند، صحبت کنید. از فرزندتان بخواهید چند غذای خوب و مطلوبش را نام ببرد و توضیح دهد که چگونه این غذاها به سلامت و تقویت او کمک می‌کند.

زمان منظمی را برای توجه کامل به فرزندتان مشخص کنید. روی زمین بنشینید و با او بازی کنید؛ آنچه دوست دارد و آنچه دوست ندارد را بدانید؛ بگذارید او بداند که شما چقدر او را دوست دارید. به این ترتیب در او پیوندی پر از اطمینان و عواطف شکل می‌گیرد که باعث می‌شود در سال‌های آتی به سمت مواد اعتیاد آور نرود.

راهبردهایی مثل بازی بی‌طرفانه، به اشتراک گذاشتن اسباب‌بازی‌ها هنگام بازی با بچه‌ها و راستگویی را مقرر کنید. به این ترتیب فرزندان به انتظاراتی که از آنان دارید پی می‌برند.

فرزندتان را تشویق کنید از دستورالعمل‌های شما پیروی کند و از او بخواهید در صورتی که چارچوب و مقررات را نمی‌داند، سئوال کند.

وقتی فرزندتان در یک بازی ناامید می‌شود، از این فرصت برای تقویت مهارت حل مشکل استفاده کنید. برای مثال وقتی برجی را که ساخته است می‌ریزد و خراب می‌شود، با هم تلاش کنید تا راه حل ممکن را دریابید. تبدیل یک موقعیت ناکام‌کننده به وضعیتی موفقیت‌آمیز، باعث تقویت اعتماد به نفس فرزندتان می‌شود.

در صورت امکان، بگذارید فرزندتان خودش لباسی را که دوست دارد انتخاب کند. حتی اگر رنگ لباس‌هایی که انتخاب کرده هماهنگ نیستند، چیزی نگویید و با این کار مهارت تصمیم‌گیری را در او تقویت کنید.

به فرزندتان بگویید که بعضی از مواد سمی و مضر هستند و به مواد سفیدکننده، پاک‌کننده آشپزخانه و براق‌کننده وسایل چوبی اشاره کنید و برچسب هشداردهنده آنها را با صدای بلند بخوانید. برای فرزندتان توضیح دهید که همه مواد «مضر»، علامت یا نوشته هشداردهنده ندارند، بنابراین فقط باید غذاها یا داروهایی را بخورد یا بو کند که پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ به او می‌دهند.

برای فرزندتان توضیح دهید دارویی را که پزشک تجویز می‌کند، برای عده‌ای مفید است، ولی همین داروها ممکن است برای افراد دیگر به خصوص بچه‌ها مضر باشد؛ پس بچه‌ها باید از داروها دور بمانند و بدون تجویز پزشک و اجازه پدر یا مادر آن را مصرف نکنند.

سوالات شایعی که ممکن است فرزندان درباره مواد از والدین بپرسند

ـ چرا مردم مواد مضر را وارد بدن‌شان می‌کنند؟

پاسخ‌های احتمالی به شرح زیر هستند:

ممکن است آنها درباره خطرات آن مواد مضر اطلاعاتی نداشته باشند؛ آنها مراقب بدنشان نیستند.

گاهی اوقات فرد شروع به مصرف یک ماده می‌کند تا امتحان کند چه احساسی به او دست می‌دهد، ولی همین کار ممکن است باعث اعتیاد شود و نتواند آن را کنار بگذارد (مثل کشیدن سیگار)

ـ چرا بعضی از مواد برای خوردن مضر هستند ولی بعضی دیگر مفیدند؟

پاسخ: «مواد اعتیادآور دارای مواد شیمیایی قوی هستند و می‌توانند برروی مغز تأثیر بگذارند. پزشکان دارو تجویز می‌کنند که بیمار بهبود یابد. این‌ها مواد «خوب» هستند. مواد «بد» آنهایی هستند که توسط پزشک تجویز نمی‌شود و حال کسی را خوب نمی‌کند؛ در حقیقت این مواد به بدن آسیب می‌رسانند و به همین دلیل نباید آنها را استفاده کرد.

ـ آیا شما وقتی جوان‌تر بودید مواد اعتیادآور را امتحان کرده‌اید؟

به فرزندتان بیش از آنچه لازم است، اطلاعات ندهید. اگر پاسخ شما «بلی» است. دلایل خود درباره اینکه چرا مصرف کردید را به طور خلاصه توضیح دهید. مثلا بگویید در آن زمان عوارض و زیان‌های این ماده را نمی‌دانستم یا درباره دلایل پی بردن به اشتباه خود توضیح دهید؛ مثلا فهمیدم کارم اشتباه بود. چون دوستان خوبم را از دست دادم یا نتوانستم مدرسه را ادامه دهم. در ادامه می‌توانید اضافه کنید که این روزها عوارض داروها شناخته‌تر هستند و اطلاعات بیشتری در این زمینه وجود دارد که در آن زمان نبود.

با کودکان ۶ تا ۸ سال چگونه صحبت و به آنها آموزش دهیم؟

کودکان در سنین ۶ تا ۸ سال، علاقه زیادی به برقراری ارتباط با دنیای بیرون از خانه دارند. در این سنین زمان آن رسیده که پدر و مادر درباره سیگار، مواد اعتیادآور و بعضی عوارض آن صحبت کنند و توضیح دهند که با وجود مضر بودن، عده‌ای از مردم آن را استفاده می‌کنند. به فرزندتان بگویید غیر از غذا و داروی تجویز شده توسط پزشک، مصرف مواد دیگر برای بدنشان بسیار مضر است.

مواد اعتیادآور کار بدن را مختل می‌کنند و گاهی باعث بیماری فرد یا حتی مرگ انسان می‌شوند (صحبت درباره مرگ اشکال ندارد چون بیشتر بچه‌ها در این سنین مرگ خویشاوند یا کسی از آشنایان را تجربه کرده‌اند) برای آنها توضیح دهید که مواد اعتیادآور می‌تواند طوری به صورت عادت درآید که فرد نتواند دست از آن بردارد. فرزندان را تشویق کنید که از بدنشان خوب مراقبت کنند و بدنشان را از چیزهای مضر دور نگه‌دارند.

در پایان ۸ سالگی کودکان باید بدانند که: مواد غذایی، مواد سمی، داروها و مواد اعتیادآور با هم فرق دارند.

داروهایی که در زمان بیماری توسط پزشک تجویز می‌شود یا توسط فرد بزرگتری مثل پدر و مادر به بچه ها داده می‌شود می‌تواند در موقعیت بیماری مفید باشد ولی مصرف نادرست همین داروها مضر است. به همین دلیل، بچه‌ها همواره باید از هرگونه مواد با داروی ناشناخته دور بمانند و مصرف دارو فقط با اجازه پدر یا مادر باشد.

 ۹ تا ۱۱ ساله‌ها دوست دارند حقایق را بدانند 

درباره روش‌های تبلیغ موادمخدر با فرزندانتان صحبت کنید 

در سنین ۹ تا ۱۱ سال، کودکان می‌توانند به بحث‌های پیچیده‌تری درباره اینکه چرا مردم به مواد رو می‌آورند، وارد شوند. می‌توانید از حس کنجکاوی آنان درباره وقایع مهم زیان‌باری که در زندگی مردم اتفاق می‌افتد (مثل تصادف یا طلاق) استفاده و به علل وقوع این حوادث در اثر مصرف مواد اشاره کنید. کودکان در این گروه سنی دوست دارند حقایق را بدانند، مثلا این که مواد چگونه بر مغز یا بدن مصرف‌کنندگان مواد تأثیر می‌گذارد.

برای آنها توضیح دهید که مصرف زیاد و بی‌رویه هر دارویی، حتی شربت سرفه با آسپیرین می‌تواند خطرناک و برای بدن مضر باشد.

در این سنین دوستان مهم‌ترین افراد زندگی فرزندتان هستند. در ۱۱ سالگی، شبکه اجتماعی فرزندان بزرگ‌تر و ارتباط‌شان با دوستان بیشتر می‌شود. ممکن است دوستان او را به سمت مصرف سیگار یا مواد اعتیادآور سوق دهند. تحقیقات نشان می‌دهد هرچه سن شروع مصرف پایین‌تر باشد احتمال اینکه فرد در سنین بالاتر دچار مشکلات جدی‌تر شود، بیشتر است. بنابراین تقویت نگرش ضد مواد، قبل از ورود به دوران راهنمایی یا دبیرستان ضروری است.

قبل از پایان دوران دبستان فرزندتان باید موارد زیر را بداند:

ـ عوارض مصرف سیگار و مواد اعتیادآور بر قسمت‌های مختلف بدن، شامل خطرهایی مثل مرگ دراثر مصرف بیش از حد مواد

ـ عوارض بلند مدت ناشی از مصرف مواد یعنی چرا و چگونه مواد می‌توانند اعتیادآور باشند و باعث از دست رفتن کنترل در مصرف‌کننده‌ها شوند.

ـ دلایل اینکه چرا مواد اعتیادآور به خصوص برای بدن افرادی که در حال رشد هستند، خطرناک است.

ـ مشکلاتی که مواد غیرقانونی، نه تنها برای مصرف‌کننده، بلکه برای خانواده او و سایر افراد ایجاد می‌کند.

صحنه‌هایی از پیشنهاد مصرف مواد توسط دوستان به فرزندتان را با او تمرین کنید. سعی کنید فرزندتان عباراتی را برای پاسخ به چنین پیشنهادهایی تمرین کند؛ مثل: «این مواد واقعا ضرر دارد!»، «اگر پدر و مادرم بفهمند من سیگار کشیدم خیلی ناراحت می‌شوند». ناراحت شدن یا عصبانی شدن والدین یکی از مهم‌ترین دلایل امتناع از مصرف مواد توسط نوجوانان است.

به فرزندان یاد دهید که چگونه مواد عرضه می‌شود. درباره روش‌های تبلیغ مواد و بمباران کردن افراد با پیام‌های مختلف با فرزندان صحبت کنید. از اینکه فرزندتان بتواند باورهای غلط درباره سیگار و مواد غیرقانونی را از واقعیت تشخیص دهد، اطمینان حاصل کنید. با دوستان فرزندتان آشنا شوید و بدانید که با هم به کجا می روند و به چه کارهایی علاقه‌مندند. با والدین دوستان فرزندتان دوستی و رفت و آمد کنید. سعی کنید از طریق درگیر شدن در زندگی روزانه فرزندتان، متوجه موارد مشکل‌زا شوید (مثلاً فرزندی که دوستان مصرف‌کننده دارد به احتمال زیاد به سمت مصرف مواد روی می‌آورد.) فرزندان در این سنین نیازمند توجه والدین هستند. در حقیقت، بیشتر بچه‌های این گروه سنی می‌گویند که دوست دارند پدر و مادرشان با آنها درباره مواد بیشتر صحبت کنند.

کودکان ۱۲ تا ۱۴ ساله به دنبال کشف هویت خویش و بعضا تجربه مصرف سیگار و موادمخدر در این سنین

گفته می‌شود که نوجوانان تحت تأثیر گروه همسال هستند. اگرچه به نظر می‌رسد نوجوانان غالباً دوست دارند مستقل از والدین باشند، آنان در این سنین
بیش از سایر مواقع به حمایت و راهنمایی والدین نیاز دارند.

نوجوانان در آغاز این دوره تغییرات زیاد و سریع در بدن، در احساس و ارتباطات‌شان تجربه می‌کنند. دوران نوجوانی با فشارهای روانی، تغییرات خلقی و احساس عدم امنیت عمیق همراه است. نوجوان در این دوران به دنبال کشف هویت خویش است. بنابراین در این سنین تجربه استفاده از سیگار یا مصرف مواد برای اولین بار نباید باعث تعجب شود.

والدین ممکن است از خطراتی که فرزندشان را تهدید می‌کند، آگاه نباشند. تعداد نوجوانانی که تجربه مصرف حشیش دارند بیش از تعدادی است که والدین تصور می‌کنند و ممکن است نوجوانان در مکان‌هایی مثل اطراف خانه، مدرسه و منزل دوستان که والدین آن مکان‌ها را امن می‌پندارند، دست به این کار بزنند.

اگرچه نوجوانان ممکن است گرایش خود به مصرف مواد را پنهان کنند، ولی پدر و مادر باید با در نظر گرفتن علایق و روحیه فرزندشان، در جهت‌دهی گرایش آنها به عدم مصرف مواد تلاش کنند. نوجوانان در این سنین نسبت به تصویر اجتماعی خود حساس هستند و والدین می‌توانند از این فرصت استفاده کرده و به عواقب فوری و ناخوشایند مصرف توتون و حشیش اشاره کنند. برای مثال سیگار کشیدن باعث بوی بد دهان و زرد شدن دندان‌ها می‌شود. لباس و موها بدبو یا پوست خراب می‌شود. در عین حال والدین می‌توانند درباره اثرات بلندمدت مواد و نیز موارد زیر با بچه‌ها صحبت کنند:

ـ عدم موفقیت در مهارت‌های اجتماعی و عاطفی

ـ خطر ابتلا به سرطان ریه ناشی از مصرف سیگار

ـ حوادث مرگبار رانندگی

ـ سرطان کبد و بیماری‌های ناشی از مصرف الکل (مثل هپاتیت)

ـ اغمای مغزی و مرگ

آگاهی نوجوانان ۱۵ تا ۱۷ ساله نسبت به مواد اعتیادآور 

امروزه نوجوانان در مورد مصرف مواد اعتیادآور آگاهی دارند و نه تنها می‌توانند بین مواد مختلف تمایز قائل شوند بلکه تفاوت‌های مصرف آزمایشی، تفریحی و اعتیاد را نیز می‌دانند. آنها شاهد مصرف مواد در عده‌ای از همسالان خود هستند.

برای مقاومت در برابر فشار همسالان، نوجوانان باید در معرض پیام‌های عمومی برای عدم مصرف مواد باشند. در این سنین لازم است درباره تأثیرات الکل، توتون، سیگار و سایر مواد اعتیادآور در دوران بارداری و ارتباط آن با اختلال‌های نوزادان گفته شود. به نوجوانان باید درباره اثرات مرگبار ناشی از مواد، هشدار داده شود. آنها نیاز دارند از پدر و مادر بشوند که هر کسی ممکن است به یک مصرف‌کننده مواد یا معتاد تبدیل شود و حتی مصرف تفریحی یا گاه به‌گاه نیز می‌تواند تأثیرات جدی و دائمی ایجاد کند.

از آنجا که نوجوانان سنین ۱۵ تا ۱۷ سالگی به فکر آینده خود هستند، احتمال بیشتری وجود دارد که به بحث‌هایی درباره اینکه چگونه مواد اعتیادآور می‌تواند فرصت ورود به دانشگاه یا استخدام در یک شغل خوب را تخریب کند، گوش دهند. نوجوانان تمایل به آرمان‌گرایی دارند و از شنیدن در مورد آنچه که بتواند کمک کند تا دنیا به مکان بهتری تبدیل شود؛ لذت می‌برند. به آنها بگویید که مصرف مواد یک جرم بدون قربانی نیست و از درک آنها درباره اثرات مصرف مواد بر جامعه اطمینان حاصل کنید. برای نوجوانان در این باره صحبت کنید که چگونه با اجتناب از مصرف مواد، جامعه‌ای سالم‌تر و زندگی بهتری خواهد داشت.

والدین کارهای خوب و انتخاب‌های مناسب و مثبت نوجوانان را تحسین و تشویق کنند. زمانی که کارهای نوجوان خود را می‌پسندید و به دختر یا پسرتان افتخار می‌کنید و می‌بالید. احساس خود را به او بیان کنید. دانستن اینکه کارهای آنها توسط والدین یا سایر بزرگسالان دیده و تحسین می‌شود باعث ایجاد انگیزه شده و از گرایش به سوی مصرف مواد پیشگیری می‌کند. با این رفتار، او الگوی خوبی برای برادر یا خواهر کوچکترش نیز خواهد بود./ایسنا کرمانشاه